التعليم الديني في نظام التعليم الأذربيجاني

التعليم الديني في نظام التعليم الأذربيجاني

مترجم للألوكة من اللغة الأذرية

ترجمة: هـ. غفران

تُعَدُّ قضية التعليم الديني قضيةً حيوية لأقصى درجة، وتستدعي تساؤلاتٍ حولها، مثل:

هل سيتم تدريس المواد الدينيةِ في المدارس الإعدادية والثانوية أم لا؟

وكيف سيكون بَرْنامج التدريس؟

وإلى أيِّ درجة سيكون تأثيره؟

وهل هذا التأثير إيجابيٌّ أم سلبي؟

وليست المؤسسات الحكومية وحدها هي مَن يتناقش في هذه القضية، بل أصبحت المؤسسات الاجتماعية تناقشها، وكذلك وسائل الإعلام.

من المعروف أن الدين هو أقدم مظهرٍ للحياة الإنسانية؛ فمنذ العصور القديمة وحتى الآن لا يوجد مجتمعٌ ما دون دين؛ فالدين والدولة هما مؤسستانِ مهمَّتان تشكلان أساسَ المجتمع؛ حيث إن الأخلاقَ الدينية يُمكنها أن ترتقيَ بالفرد إلى أعلى المستويات الروحانية؛ لذا يحتاج المجتمعُ إلى معلِّمين مخلصين صادقين؛ لتدريس الدين.

والإنسان يتعلَّم من مجتمعه قوانين وقواعدَ معينةً منذ ولادته، ويرى قواعد الأخلاق، والدين، والقانون، ويكتسبها من المجتمعِ الذي يعيش فيه.

ويجدر بنا ذكر أن العقيدة الدينيةَ المشتركة هي سبب الوَحْدة والاتِّحاد، وحب الوطن، الذي يجمع جماعة إنسانية تشترك في ثقافة ورؤية معينة داخل المجتمع، في حين ينبغي على الجميع اتخاذُ النمط الذي يتطلبه المجتمع.

إن القضاء على الافتراءات الموجَّهة للإسلام، والآراء المسبقة حوله، وشرح الدين للآخرين كما ينبغي - هي واحدة من أهم واجباتنا كشبابٍ، ويعتمد مقدارُ نجاحنا في هذا العمل بشكل أساسي على مقدار تمسُّكنا بالقيم والأخلاق الدينية، وتطبيقنا لها في حياتنا، ويمكن أن يتم هذا عن طريق تدريس الدين في المؤسسات التعليمية، وخاصة المدارس.

علامَ سنحصُل من التعليم الديني؟

1- عن طريق التعليم الديني يمكننا أولاً أن ننقذ شباب المجتمع الأذري من الوقوع فريسةً في شباك الحركات التنصيرية، والدعاة للطرق الخارجة عن الدين.

فيجدر بنا ذكر أن سبب انضمام الشباب للطرق المختلفة يرجع إلى عدم معرفتِهم بالدين الإسلاميِّ بشكل كافٍ.

2- يلعب التعليم الديني دورًا كبيرًا في ترسيخ الأيدلوجية القومية، القائمة على أسس القيم الروحانية القومية.

3- للتعليم الدينيِّ كذلك دورٌ في حماية الشباب الأذري المسلمِ الذي يريد أن يحصل على المعرفة الدينية، وبدلاً من حصوله عليها من المدرسة، يتَّجه إلى أماكنَ أخرى يدَّعي فيها بعضُ الجهلة أنهم من رجال الدين، ويزودونه بمفاهيمَ مغلوطةٍ وخرافات، فإذا حَصَل النشءُ على معلوماته الإسلامية في المدارس، فلن يحتاج للتوجه إلى تلك الأماكن الأخرى.

4- سوف يتمكَّن كل شاب أذربيجاني من تطبيق القيم الإسلامية، والأخلاقياتِ السليمة، ومشاعرِ الاتحاد، وحبِّ الوطن في حياته الخاصة، عن طريق تعلُّم العقيدة بشكل كامل وصحيح.

وربما يسأل البعض:

أليس هناك تعارُضٌ بين التعليم الديني، ومبدأ فصل الدين عن الدولة؟

ونُجِيب على هذا السؤالِ كالآتي:

ينص دستور الدولة على أنه لا يوجد تعارُض بين نظام التعليم الديني ونظام التعليم العلماني، فما نريده هو أن يحصل الشباب على معرفة عامة حول أسس الدين الإسلامي في ظل نظامِ التعليم العلماني، فعلى سبيل المثال: يتم تدريس الدين كمنهج دراسي في المدارس الإعدادية في دول تتبع النظامَ العلماني في التعليم، ابتداءً من تركيا إلى الولايات المتحدة الأمريكية، ومن دول الاتحاد الأوروبي حتى إسرائيل.

نعم، هناك تعليم ديني في أذربيجان، ومن أهم ما تم في هذا المجال إنشاءُ "كلية الإلهيات" بجامعة باكو الحكومية، بعد توقيع اتفاقية عام 1992 بين وزارة التعليم الأَذرِيَّة وجامعة "باكو" الحكومية، وبين وقف الديانة التركي، ومدة الدراسة في هذه الكلية خمس سنوات، وتم تغييرها إلى أربع سنوات مع تعديلات النظام التعليمي عام 2011، وتقوم الكلية بإعداد متخصِّصين في العلوم الإلهية، ومترجمين من وإلى اللغة العربية.

وبخلاف ذلك هناك جامعة "باكو" الإسلامية التابعة لإدارة مسلمي القوقاز، والتي بدَأَت العمل فيما بين عامي 1989- 1990 كمدرسة دينية، ثم تحوَّلت إلى جامعة، واتخذت هذا الاسم بشكل رسمي عام 1993.

وعلينا أن نذكر بالإضافة إلى ذلك "كلية الإلهيات" بجامعة القوقاز، التي تم إغلاقها بعد أن قامت بالتدريس لبضع سنوات.

وفي معهد "اميا ز. بنيادوف" للدراسات الشرقية، هناك قسم للتاريخ الديني والاجتماعي، يقوم بنشاطه التدريسي.

بالطبع كل هذه نقاطٌ إيجابية، لكنَّ عدم تعيين الدولة لخريجي هذه الكليات، يقلِّل من فرص التعليم الديني في أذربيجان.

في نهاية المقال نَوَدُّ أن نسجِّل مرَّة أخرى أن الشباب الذي لا يَملِك نظرةً بعيدة تعتمد على القيم الدينية الأخلاقية، لا يمكنه أن يجلب النفع: لا لدولته، ولا لمجتمعه، ولا لعائلته، ولا لنفسه.

ثَمَّة أناس يسمُّون شبابَنا هذا "بالجيل الضائع"، وهذه حقيقة مؤسفة، يصح ذكرها في هذا السياق؛ لأن المجتمع الذي لا يتخذ من الدين مرجعيةً له هو كبدن دون روح، محكوم عليه بالفناء، ونحن اليوم نحتاج إلى تغذية شبابنا بالمعلومات الصحيحة حول الدينِ الإسلامي، فإذا كنا نمتلك تلك القيمَ بشكل منهجي، ستصير أسسُ دولتنا أقوى، أما شباب مجتمعنا، فيصبح أصح وأفضل.

مصدر المادة باللغة الأصلية هو موقع: azerimuslims.com

النص الأصلي:

Azərbaycan təhsil sistemində dini tədris

Aylan Bəşir

Azərbaycan təhsil sistemində dini tədris

Son illərdə orta və ali məktəblərdə dinin tədris edilib-edilməyəcəyi, tədris proqramının nə dərəcədə müsbət və ya mənfi təsirə malik olacağı müzakirəyə çıxarılan və son dərəcə aktual məsələlərdən sayılır. Məsələ təkcə müəyyən dövlət qurumlarının deyil, həm də ictimai təşkilatların, kütləvi informasiya vasitələrinin müzakirə obyektinə çevrilmişdir.

Məlumdur ki, din insan həyatının ən qədim və ən ənənəvi təzahürü hesab olunur. Ən qədim dövrlərdən bu günə qədər dinsiz bir cəmiyyət mövcud olmamışdır. Dövlət və din cəmiyyətin əsasını təşkil edən iki mühüm təsisatlardır. Belə ki, dinin mənəvi-əxlaqi dəyərlərinin köməyi ilə insanlara yüksək mənəviyyat aşılmaq mümkündür. Elə isə cəmiyyətin doğru-dürüst dini təlimlərə ehtiyacı vardır. Cəmiyyət insana doğulduğu gündən müəyyən qanun və qaydalar öyrədir. İnsan əxlaqi, dini, hüquqi... qaydaları yaşadığı cəmiyyətdən görüb-götürür.

Onu da qeyd edək ki, cəmiyyətdə müəyyən bir mədəniyyətə, dünyagörüşünə sahib olan sosial bir qrupun üzvləri arasındakı birliyin, bərabərliyin, vətənpərvərliyin səbəbi onların ortaq inanca tapınmalarıdır. Hər bir insan cəmiyyətin tələb etdiyi şəkildə formalaşmağa məcburdur.

Bugün İslama atılan iftiraları, səhv stereotipləri aradan qaldırmaq, dini olduğu kimi insanlara çatdırmaq biz gənclərin üzərinə düşən ən mühüm vəzifələrdən biridir. Bu işdə müəyyən uğur və müvəffəqiyyət qazanmağımız ilk növbədə bizim özümüzün dini duyğu və dəyərləri lazımi qədər mənimsəməyimizdən və onu həyatımıza tətbiq etməyimizdən asılıdır. Bu isə dinin təhsil müəssisələrində (orta məktəblərdə) tədris edilməsi ilə mümkündür.

Dini təhsil bizə nə verə bilər?

.1 Dini təhsillə biz ilk növbədə cəmiyyətimizin gənclərini missionerlərin və ya təriqətçilərin (dinindən asılı olmayaraq) toruna düşməkdən xilas edə bilərik. Onu da qeyd edək ki, müxtəlif təriqətçi təşkilatlara cəlb olunmuş gənclərin çoxu bunun səbəbini onların İslam haqqında kifayət qədər biliklərinin olmamağında görürlər.

.2 Milli ideologiyanın məhz milli-mənəvi dəyərlər əsasında formalaşıb möhkəmlənməsində dini təhsilin böyük rolu vardır.

.3 Dini biliyə sahib olmaq üçün məktəbdən kənar yerlərə üz tutaraq bəzi cahil din xadimlərindən “dini biliklər” almaq istəyən bir gəncin xurafat və mövhumatdan qorumaqda dini təhsilin rolu əvəzsizdir. Belə ki, yeniyetmələr təhsil aldıqları ocaqlarda İslam haqqında bilik əldə etsələr, kənar yerlərə üz tutmağa ehtiyac qalmayacaq, İslama xurafat və mövhumat sızmayacaq.

.4Hər bir Azərbaycanlı gənc dini təhsil almaqla müəyyən əxlaqi qaydaları, vətənpərvərlik və birlik hisslərini, ədaləti, kamil və sağlam inancı öyrənməklə islam dəyərlərini şəxsi həyatına tətbiq edə bilər.

Sual oluna bilər ki, dini təhsil sistemi dinin dövlətdən ayrı olması prinsipinə zidd deyil ki? Cavabən deyirik: ölkə qanunvericiliyində söhbət dini təhsil sistemi və dünyəvi təhsil sisteminin ayrı olmağından gedir. Biz isə istəyirik ki, dünyəvi təhsil sistemində gənclər islam dininin əsasları haqqında ümumi şəkildə savad alsınlar. Məsələn, qonşu Türkiyədən tutmuş ABŞ-a, Avropadan tutmuş İsrailədək bütün dünyəvi təhsil sistemli ölkələrin orta məktəblərində din bir fənn kimi tədris olunur.

Düzdür, Azərbaycanda din təhsili mövcuddur. Bu sahədə görülən ən vacib işlərdən biri 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, BDU və Türkiyə Dəyanət Vəqfi arasındakı bağlanmış müqavilə əsasında BDU-nun İlahiyyat Fakültəsinin təsis olunmasıdır. Təhsil müddəti 5 il olan fakültədə (2011-ci il tədris sisteminə görə 5 illik müddət 4 illə əvəz olunub) ilahiyyatçı mütəxəssis və ərəb dili tərcüməçiləri hazırlanır. Bundan başqa, 1989-1990-cı illərdə ilk öncə mədrəsə kimi fəaliyyətə başlayan, 1993-cü ildən rəsmi sərəncamla universitet adı alan Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin Bakı İslam Universitetidir. Eləcə də qeyd edək ki, Qafqaz Universiteti nəzdində fəaliyyət göstərən ilahiyyat fakültəsi bir neçə il fəaliyyət göstərdikdən sonra bağlanmışdır.

AMEA Z. Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunda isə Din və ictimai fikir tarix şöbəsi fəaliyyət göstərir.

Təbii ki, bunlar müsbət haldır. Lakin bu fakültələri bitirən məzunlara təyinatın verilməməsi onlara dinin tədrisi sahəsində verilən şansı azaldır.

Məqalənin sonunda bir daha qeyd etmək istərdik ki, mənəvi və əxlaqi dəyərlərdən uzaq sistemləşdirilmiş dünyagörüşünə malik olmayan gənclər sabah nə dövlət, nə cəmiyyət, nə ailə, nə də özləri üçün bir fayda gətirə biləcəklər. Çox təəssüflə bir reallığı qeyd etmək yerinə düşər ki, bu gün bizim gənc nəslə “itirilmiş nəsil” deyənlər vardır. Çünki mənəvi əsası olmayan cəmiyyət ruhsuz bədən kimi çürüməyə məhkumdur. Bu gün biz gənclərin İslam haqqında doğru məlumatlandırılmağımıza ehtiyac vardır. Əgər sistemli şəkildə bu dəyərlərə sahib olarıqsa, dövlətimizin təməlləri daha möhkəm, cəmiyyətimizin gəncliyi isə daha sağlam olar