صدر حديثاً (التفسير الكبير) للطبراني بتحقيق هشام البدراني

السلام عليكم ورحمه الله وبركاته
ما font قد استعملتم في هذه العبارات ، فإني أسألكم مشكورا للتحميل
الحمد لله الذي أتم النعمة بإخرج هذا السفر ، وإن كان الشكُّ قويًّا في نسبته للطبراني ، ومما لفت نظري أن لهذا التفسير علاقة واضحة بتفسير الثعلبي ( ت : 427 ) ، وقد أجريت موازنة بسورة النجم ، فوجدت أغلب معلوماته موجودة في تفسير الثعلبي ( ت : 427 ) ، ومن ذلك :
اتفقا في التصدير باسم السورة على النحو الآتي : (( سورة النجم مكية ، وهي ألف وأربعمائة وخمسة أحرف ، وثلثمائة وستون كلمة واثنان وستون آية )) .
ذكر الثعلبي بسنده فضل السورة ـ المكذوب ـ عن أبي بن كعب عن النبي ، وفي الكتاب المنسوب للطبراني ذكر الحديث بدون سند ، وصدر بقوله : قال .
وأنا أتعجب هنا ، كيف يغفل إمام الحديث الطبراني عن مثل هذا الحديث الموضوع ويذكره في تصدير السور ؟!
والذي ظهر لي من خلال موازنة هذه السورة أنه استفاد كثيرًا من تفسير الثعلبي ، وله انتقاءات واختيارات ظاهرة ، ومن ذلك تفسير قوله تعالى : ( وأنه هو أضحك وأبكى ) :
قال الثعلبي : (( وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ من شاء من خلقه وَأَبْكَى من شاء منهم )).

هذا العمل كان من المفروض أن يقوم تحت إشرافي ، وحيث أنّ المحقق لم يعرف كيف يمكن تحقيق المخطوطات فقد وقع حيث وقع، وكذب علي الناشر الأردني بعد أن أقسم اليمين واليسار وما شابه، كتفى بوضع الشكر لي في المقدمة بأنني أرسلت له على طلبه صورة عن المخطوطة، ولقلة وفائه لم يتنازل حتى بإرسال نسخة عن تحقيقه للمكتبة الوطنية في ستراسبورغ...(وإنما الأمم الأخلاق ما بقيت...ولكن الله أراد وهم أرادوا....وربما للحديث بقية إن شاء الله

اخي الكريم ابراهيم باجس عبد المجيد
البحث في تفسير الطبراني ام تفسير الغزنوي التي كتبت في مجلة العالم المخطوطات والنوادر التصدر في الرياص 418ه/1997 م
Muharrem Cemaziyelahir 418/1997 Kasım ayında yayımlanan مجلة العالم المخطوطات والنوادر التي تصدر في الرياض (S. 98-107) adlı dergide size ait تفسير الطبراني ام تفسير الغزنوي diye bir makale yayınlanmıştır. Bu makalenin yazılış sebebi ise o günlerde Tabarani tefsirinin Hişam Bedrani adında bir araştırmacı tarafından tahkikli neşrinin yayınlanmasıdır. Ben bu yazımda sizin ileri sürdüğünüz teze bir cevap vermeyeceğim. Ancak tezinizi ispatlarken bazı konularda eksik bilgi sahibi olduğunuzu görmekteyim. Amacım bir hakikati sizinle paylaşmaktır.
Bu makalede İbrahim Baces Fransa nın Strasburg şehrinde bulunan 522 varak olan, 31,5x21 cm, 964h senesinde yazılan, 4174 no da kayıtlı Tabarani diye meşhur Ebul Kasım Süleyman b. Ahmed etTabarani (h.260-360)ye ait olan 2 ciltlik تفسير الكبير تفسير القران العظيم adlı eserin aslında Abdussamed b.Mahmud b. Yunus el Gazneviye ait olduğunu ileri sürer.
Bu iddiasını temellendirirken;
a-Strasburg’daki kitabı gerek üslup yönüyle gerek metot yönüyle Tabarani’nin diğer eserlerine uymadığı;
b-İmam Tabarani hadisçilerin metodunu takip eder ama bu tefsirde hadisleri naklederken senetleri zikretmediği;
c-Bu tefsirde müracaat edilen alimler arasında Tabarani’den sonra yaşayan alimlerin olduğu Mesela Ebi İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim es Salebi v.427h, bunlardan biridir.
d-Kitabın üzerinde Tabarani’ye isnad edilen ibarenin farklı bir hatla ve farklı renkle yazıldığını;
e-Kitabın cildinin üzerinde kitabın müellifinin adının Abdussamed olarak yazıldığını bunun kitabın sahibi Abdussamed olabileceği gibi kitabı istinsah eden anlamına da gelebileceğini;
f- Bu eserin giriş cümleleri ile katip çelebinin Keşfiz-Zunun’da zikretttiği Abdussamede ait kitabın girişinin aynı cümlelerden oluştuğunu belirtir.
Tüm bunlardan çıkan netice ise bu kitabın Tabarani’ye ait olmadığını Hişam Bedrani tarafından basılan ve Tabarani’ya ait olduğu ileri sürülen eserin aslında Abdussamed b. Mahmud b. Yunus el Gazneviye ait olduğunu söyler.
Bu tezini temellendirmek için başvurduğu temel kaynak ise Katip Çelebi’nin Keşfizzunun, İsmail paşa ‘nın Hediyyetül Arifin ve Muhyiddin Ebi Muhammed Abdulkadir el Hanefi nin Cevahirul Mudıyye adlı eseridir.
1- İbrahim baces tezini savunurken Tabarani tefsirini isnad ettiği Abdussames b. Yunus el Gaznevi nin, h.723 yılında vefat ettiğini söyler. Bu tarih el Adanavinin ‘Tabakatu’l Müfessirin de vermiş olduğu tarihle aynıdır. Ancak bu tarih doğru değildir. Doğrusu Gaznevinin eserinde yer alan tefsirin yazılış tarihinin h.487 olmasıdır.
2- Yine Tefsir’ul Fukaha ve Tekzib’us-Sufeha nın nüshalarını sayarken İstanbul’daki Hekimoğlu Ali Paşa kütüphanesinde bulunan eserin müellifimiz Gaznevi’ye ait olduğunu zikreder. Ama bu eser Gaznevi’ye ait eser olmayıp Ali b. İbrahim el Hanefi el Gazneviye ait ‘Taksir’ut-Tefsir’ adlı eserdir.
3- İstanbuldaki nüshaların yanı sıra Camiatu’l-Karaviyyin’de bulunan eserin müellifimiz Gazneviye ait olan eserle aynı eser olduğunu söyler. Fakat bu doğru olmayıp Camiatu’l-Karaviyyin’de bulunan eser İstanbul’da bulunan eserlerden tamamen farklıdır.
4- Tüm bunlardan çıkardığım sonuç bu nispetin tamamen bir hatadan kaynaklandığıdır. Yaptığımız karşılaştırmada bu üç eser birbirinden farklı eserler olduğu görülmektedir.
5- Eserlerin nüshaları bölümünde verdiğim sayfa örneklerinde görüleceği üzere Tabaraniya isnad edilen eser Gazneviye ait olduğunu isbat ettiğimiz Tefsirü’l-Kurani’l-Azimden (tefsiru-l fukaha ve tekzibu-s sufeha)farklı bir eserdir.
6- İbrahim baces türkiyede bulunan ve en eski nüsha olma özelliğini taşıyan Topkapı sarayı üçüncü Ahmet nüshasını görmemiştir. bu nüshanın istinsah tarihi hicri 696 dır.
7- ibrahim baces Topkapı da bulunan nüshanın iki cilt olduğunu söylüyor ama bu bir hatadır. burada bulunan eser tek cilt ve 213 varak tır.
8- İbrahim Baces’in iddiası doğru ise Türkiye’de bulunan tüm nüshalar Gazneviye ait olamaz. Bu ise zor bir ihtimaldir.
9- İbrahim Baces’ in makalesinden kendisinin Türkiye’deki ve Fas/Morocco da bulunan eseri görmediği anlaşılmaktadır. böyle önemli bir idiada bulunan bir kimsenin bu bilgilere sahip olmaması düşnelemez.
10- Aşağıdaki karşılaştırmalı örneklerde gösterdiğim gibi bu iki eser birbirinden tamamen farklı eserdir.
11- İnşallah bu makale size ulaşır ve bana cevap verme fırsatı bulursunuz.
12- İbrahim Baces in söz konusu makalesi;











Kurtubinin tefsiru’l Kurani’l Azim adlı eserinin 2.cildi Fransa Strasburg kütüphanesi, kayıt no:4174, bu cilt Enam süresi ile başlıyor.


Tefsirul Kur’ani-l Azim.(Tefsirul fukaha ve tekzib’us-sufeha) birinci cilt. Süleymaniye kütüphanesi, Mihrişah sultan; kayıt no: 24/203b

Tefsirul kuranil azim.(Tefsirul fukaha ve tekzib’us-sufeha) birinci cilt.ilk sayfa Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah sultan; kayıt no: 24/2a


Kurtubi, Tefsiru’l Kurani’l Azim birinci cilt. Fransa devlet kütüphanesi Strasburg, kayıt no:4174 tefsire giriş gaznevinin tefsiri ile benzerlik taşıyor.

Kurtubi tefsirinin üzerinde bulunan kitabın aidiyetini bildiren ibare: هذا الكتاب تفسير فريد دهره ووحيد عصره شيخ الاسلام الامام الهمام الشيخ الطبراني الكبير علي تفسير القران العظيم

وكان الفراغ من تعليق .....زز الشافعي بافتتاح شهر رجب وستين وتسع ماية ......الشيه الفاضل قاضي القضاة وشيخ الاسلام العالم العلامة .....مولانا للذكر ولاذال علم علمه مرفوعا ابدا وبنا مجده منتصبا بحفظ من العا ولا ذالت اقلامه لافعال الشك معازه


Tefsir’u Kur’anı’l-Azim ferağ kaydı: mürekkep dağınıklığı ibarelerin ilk cümlelerinin okunmasını güçleştirmektedir. Nas suresininin tefsirinden sonra şu ibare yeralmaktadır. تم الجزء المبارك بمعونة الله تعالي وحسن توفيقه والحمد الله وحده وصلي الله تعالي علي سيدنا محمد خاتم النبين والمرسلين وصلطان العبد يقين والمقربين وعلي اله صحبه وسلم
Yine yukarıdaki ifadelerden bu eserin recep 960 tarihinde yazıldığını öğreniyoruz.



Mihrişah sultan nüshası 24/vr.no:253-a araf suresi 7/171

Topkapı üçüncü ahmed nüshasının iç kapağı kitabın sahibini gösterir bir yazı.

Topkapı üçüncü ahmed nüshası kitabın müellifinin yazılı olduğu ve yanında içinde ayeti kerimenin bulunduğu bir mühür.

Tefsirul Kuran Üçüncü Ahmed Nüshası Topkapı Sarayı, 3. cilt.Araf suresi 171. Ayet, kayıt no: A84

Topkapı nüshası nın son sayfası kitabın ne zaman bitirildiğini gösteren ve kim tarafından istinsah edildiğini belirten ibareler. تم الجزأ الثالث بحمد الله وعونه وحسن توفيقه والحمد الله وحده وكان الفراغ من نسخاته ثماني عشر ليلة ثبت من شهر شوال احد شهور سنة ست وتسعين وستمائة وصلي الله علي رسوله سيدنا محمد واله وسلم تسليما

Tefsirul kuranıl azim Beyazıt nüshası iç kapak üzerine bu kitabın isminin ‘Tefsiru’l-Fukaha ve Tekzibu’s-Sufeha’ olduğunu bildirir ibare. Buna kaynak ise Keşfizzunun gösterilmektedir. Bu ise bu ibarenin kitabın yazımından 1537/ den Kâtip Çelebi’nin yaşadığı yıllar (1609-1657) gözöününde tutulursa en az 100 yıl sonra kitaba sonradan yazılmıştır denilebilir.









Beyazıt nüshasının iç kapağında surelerin ismini ve numaralarını gösterir bir cetvel.

Beyazıt nüshasının ilk sayfası. Yan tarafında kitabın vakfiyesi yazılıdır.

Beyazıt nüshasının son sayfası kitabın istinsah tarihi yeralmaktadır. Yanındada kitabın vakfiyesini gösterir mühür vardır. Buna göre kitap, 943h. senesi zilkade ayında yazımı tamamlanmıştır. Kitabı istinsah eden ise Abdulkerim b. Muhammed b. Ali dir.

Morocco /Fes te bulunan gazneviye ait olduğu yazılan ‘Tefsir’ul- Fukaha ve tekzib’us-Sufeha’nın kütüphane kaydı.

Morocco /Fes te bulunan ve Gazneviye ait olduğu belirtilen ‘Tefsir’ul- Fukaha ve tekzib’us-Sufeha’ adlı tefsirin ferağ kısmı تم الكتاب والحمد لله كثيرا طيبا مباركا فيه كما يجب ربنا ويرضي وصلي الله عليه وسيدنا محمد رسوله المصطفي ونبيه المجتبي خاتم الانبياء وسيد الاصفياء وعليه اله الاطهار واصحابه الاخيار وسلم تسليما كثيراFas nüshasının ferağ kısmında eserin ne zaman ve kim tarafından istinsah edildiği yazılmamaktadır.

Mihrişah sultan nüshası m.26 vr.no:14-b Rum süresi

Morocco /Fes te bulunan ve Gazneviye ait olduğu belirtilen ‘Tefsir’ul- Fukaha ve tekzib’us-Sufeha’ adlı tefsirin üçüncü cildin başı. Bu cilt Rum Suresi ile başlıyor.


Morocco /fes de bulunuan ‘Tefsir’ul- Fukaha ve tekzib’us-Sufeha’ adlı eserin sonu. Yukarıda Nas suresinin son kısmı tefsir edilmektedir. buradaki tefsir metodu türkiyede bulunan nüshaların metodundan farklıdır. Bu bölümde şöyle denilmektedir:
محمد صلي الله عليه وسلم فبعث عليا والزبير وعمار بن فنزحوا ماء البئر كانه نقاعة الحناء ثم رفعوا الصخرة واخرجوا الجف فاذا فيه مشاطة راسه واسنان من مشطه واذا فيه وتر معقو\ فيه اثنا عشر عقدة مغروزة بالابر فانزل الله عز وجل هاتين السورتين فكلما قرا جبريل عليه السلام انحلت عقدة حتي فاع صلي الله عليه وسلم انخلال العقدة الاخيرة كانما انشط من عقال وجعل جبريل عليه السلام يقول باسم الله ارقيك من كل شئ ياذيك من حاسد وعين ولهذا جوذ الاسترفاء بما ...من كلام الله عز وجل وكلام رسول الله صلي الله عليه وسلم فاما ما كان بالعبرية والربانية والحرية فانه لا يحل اعتقائه والله حكيم عليم فهو الاعلم والاحكم

Moracco /fas nüshasından bir tefsir örnekleri.
سورة يس
مكية وسمي اثنتان وثمانون اية ذاد الكوفيين وسبع ماية وتسع وعشرين كلية وثلاث الاف حرف ابي رضي الله عنه: من قرا يريد بها وجه الله غفر الله له واعطي من الاجر كانما قرأ القران اثنتي من عشرة مرة وايما مريض قرئت عنده نزل عليه بعدد كل حرف عشرة املاك يقومون بين يديه صفوفا يصلون عليه ويشهدون دفنه وقال صلي الله عليه وسلم من قرا سورة يس ان كان جائعا اشبعه الله (F.n. v.418-b) burada ayetlerin sayısı kelime ve harflerin sayısı verilmiştir fas nüshasında surenin fazileti ile ilgili hadisler hemen girişte verilirken Türkiye de bulunan nüshalarda sürenin sonunda verilmektedir.

Türkiye’de bulunan nüsha da Yasin süresinin son kısmı.